Bij reumatoïde artritis (RA) valt het immuunsysteen het eigen lichaam aan. Dit gebeurt voornamelijk in de gewrichten, waardoor schade ontstaat. Uit onderzoek is gebleken dat RA het niet één aandoening is, er zijn verschillen tussen patiënten. Niet bij elke patiënt zijn bijvoorbeeld dezelfde gewrichten ontstoken, de mate van ontsteking kan verschillen en ook de werking van medicijnen kan per patiënt anders uitpakken.
In de genen
‘We weten dat deze verschillen in de werking van de genen zitten’, vertelt professor Cor Verweij. Verweij is hoogleraar Moleculaire Biologie en doet aan het VUmc onderzoek naar RA. ‘Met de modernste technieken kunnen we laten zien welke genen actief zijn. En we kunnen ook meten hoe actief ze zijn. Dat komt doordat genen signaalstoffen afgeven. Die zetten het lichaam aan het werk, bijvoorbeeld om bepaalde afweercellen aan te maken. Door de hoeveelheid signaalstoffen van veel verschillende patiënten met elkaar te vergelijken, zijn we erachter gekomen welke vorm van RA goed reageert op de biological rituximab. Dat is de basis voor onze test.’
Verschillende medicijnen
Omdat RA niet één aandoening is, kan het zijn dat patiënten in de loop van de tijd verschillende medicijnen krijgen voorgeschreven. Meestal wordt de behandeling begonnen met een klassieke reumaremmer zoals methotrexaat, soms in combinatie met andere medicijnen. Als de behandeling niet voldoende aanslaat, kan de reumatoloog overstappen op een biological. Biologicals zijn moderne reumamedicijnen die een specifiek onderdeel van het ontspoorde afweersysteem aanpakken. TNF-alfaremmers worden meestal als eerste biological gekozen.
Zeker weten
Soms blijkt dat ook TNF-alfaremmers niet goed aanslaan. ‘Je kunt je voorstellen dat de patiënt dan graag zeker wil weten of het volgende medicijn wél zal aanslaan’, zegt Verweij. ‘Precies daarvoor is onze test bedoeld. Vaak is een behandeling met de biological rituximab de eerstvolgende stap als TNF-alfaremmers niet blijken te werken. Rituximab remt een bepaald type afweercellen in het immuunsysteem, de zogeheten B-cellen. De onderzoeksresultaten laten zien dat wij in bijna 90% van de gevallen kunnen aantonen of rituximab werkt of niet.’
Op de markt
De test voor rituximab is nog niet zo ver dat hij al door ziekenhuizen gebruikt worden, maar hij blijkt al wel zeer betrouwbaar. ‘Er is geen andere test voor reumamedicijnen die zo goed scoort en daarom wil ik ook zo graag dat deze test op de markt komt. Met steun van onder andere het Reumafonds gaan we de test zo ver ontwikkelen dat ziekenhuizen hem kunnen gaan gebruiken. Ik doe er alles aan om te zorgen dat dit in 2015 lukt. Daarvoor is nog veel inspanning en geld nodig.’
Echt iets betekenen
Voor professor Verweij is het op de markt brengen van deze test een nieuw hoofdstuk in zijn loopbaan. ‘Ik ben als fundamenteel onderzoeker nu betrokken geraakt bij patiënten, bij mensen met RA. Ik realiseer me dat ik echt iets voor mensen met reuma kan betekenen en daar ben ik ontzettend enthousiast over. Behandelen met een medicijn dat niet werkt, is voor niemand goed. Misschien kan de test straks zelfs eerder in de behandeling ingezet worden om meteen aan te tonen of iemand goed reageert op het remmen van
B-cellen. Maar we gaan nu eerst zorgen dat hij er komt.’
De werking van TNF-alfaremmers kan nog niet worden aangetoond door een test die net zo werkt als die voor rituximab. Wel kan in het bloed worden aangetoond of iemand met RA antistoffen aanmaakt tegen TNF-alfaremmers. Het medicijn werkt daardoor minder goed of helemaal niet, waarna de patiënt een ander medicijn krijgt voorgeschreven. Meestal is dat rituximab.
Bron: Reumafonds