Gemeenten vrezen dat veel burgers naar de rechter zullen stappen om zorg op te eisen waarvoor geen geld meer is. Ze pleiten voor een instantie die in dit soort gevallen kan bemiddelen tussen burgers en gemeenten, bijvoorbeeld een ombudsman.
De gemeenten moeten vanaf 2015 meer zorgtaken uitvoeren voor minder geld. Staatssecretaris Martin van Rijn (Volksgezondheid) hoopt via de nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) meer mantelzorg te bewerkstelligen: kinderen en buren moeten hun ouderen helpen bij het huishouden. De gemeenten, die de wet moeten uitvoeren, kunnen deze mantelzorg niet verplichten. Ze verwachten dat er veel discussie ontstaat over hoeveel zorg een hulpbehoevende van de gemeente kan krijgen en hoeveel hij van zijn omgeving moet vragen.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) pleit daarom voor een ombudsman of andere bemiddelaar. ‘Er zullen meer conflictsituaties komen. Dan zal uiteindelijk de rechter oordelen’, zegt projectleider WMO Bob van der Meijden van de VNG. ‘Daarom zou het goed zijn als er meer instanties zijn waar de burgers met hun geschil terecht kunnen.’ De bemiddeling kan volgens de VNG het best worden geregeld in de nieuwe wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). Deze wet gaat binnenkort naar de Tweede Kamer.
Staatssecretaris Van Rijn laat weten geen reden te zien de wet aan te passen. Gemeenten moeten zelf ‘maximaal investeren’ om ‘onnodige juridisering’ te voorkomen. Het staat ze vrij zelf een ‘wmo-ombudsman’ in te stellen.
Soms lukt het
De gemeenten hebben al bij de invoering van oude wet WMO in 2007 (*zie onderaan de pagina), toen de eerste taken van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) naar hen werden overgeheveld, gezien dat het inwoners soms lukt om via de rechter zorg af te dwingen. Als burgers de zaak wonnen, moest de gemeente hun aanvraag alsnog honoreren.
Bovendien moesten door zo’n uitspraak ook alle andere gemeenten dergelijke zorg vergoeden. Door deze jurisprudentie werden gemeenten meer verplicht de zorg op een voorgeschreven manier uit te voeren. Dat maakt het lastiger om geld te besparen.
Gemeenten willen een dergelijke juridisering voorkomen bij de komende grote decentralisatie. De rijksoverheid hevelt in de komende jaren veel taken over naar de gemeente, op het gebied van zorg, jeugdzorg en werk. Zo wordt de gemeente vanaf 2015 verantwoordelijk voor onder meer de persoonlijke verzorging en de woonbegeleiding van ouderen en gehandicapten. De bedoeling is ook dat ouderen langer thuis blijven wonen en minder mensen naar een verpleeghuis gaan.
1,7 miljard minder
Voor deze taken krijgen de gemeenten 1,7 miljard euro minder dan het Rijk ter beschikking had. De bedoeling is dat dit gat onder meer met mantelzorg wordt gedicht. Voor huishoudelijke taken hebben de gemeenten vanaf 2015 40 procent minder budget. ‘Alleen voor wie het niet meer zelf kan oplossen gaan we voorzieningen bieden’, zegt VNG-projectleider Bob van der Meijden.
Als de gehoopte mantelzorger weigert, heeft de gemeente geen poot om op te staan. Van der Meijden: ‘Mantelzorg is niet verplicht en dat moet zo blijven. We begrijpen dat de kinderen niet kunnen stofzuigen bij hun ouders als ze ver weg wonen. We kunnen als gemeente alleen een moreel appèl doen op de omgeving en daarna houdt het op. Gemeenten hebben gewoonweg geen geld om iedereen de zorg te blijven geven die ze gewend waren.’
*Zorg afgedwongen na wetswijziging in 2007
Verhuiskosten
De Amsterdamse rechtbank oordeelde in 2009 dat bewoners ook bij psychische klachten aanspraak kunnen maken op een tegemoetkoming in de verhuiskosten. Een vrouw wilde verhuizen omdat ze niet kon slapen vanwege overlast in een woning. Volgens de gemeente Amsterdam was de ondervonden overlast niet de oorzaak van haar psychische klachten en haar slaapproblemen. Volgens de rechtbank moest de gemeente toch betalen, vanwege de in de wet opgenomen compensatieplicht.
Mensen ontmoeten
De gemeente Den Bosch werd in september 2011 verplicht om een vrijwilliger te zoeken voor een hulpbehoevende vrouw. Die moest haar buiten de zorginstelling begeleiden ‘om medemensen te ontmoeten en sociale verbanden aan te gaan’, zo oordeelde de Centrale Raad van Beroep. Ook het regelen van ontmoetingsmogelijkheden valt dus volgens de rechter onder de zorgplichten van de gemeente.
Boodschappendienst
De gemeente Rucphen wilde in 2008 niet de gevraagde extra uren huishoudelijke hulp geven aan een gehandicapte man die niet in staat was zijn boodschappen te doen. Hij kon gebruikmaken van een telefonische boodschappendienst, maar de man zei dat hij daar niets aan had omdat hij slecht verstaanbaar is. In 2010 gaf de gemeente de man een computer. De Centrale Raad van Beroep oordeelde in 2012 dat de procedure te lang had geduurd. De gemeente moest de man 2.000 euro betalen.