Hoe houd je muizen met een genetische gevoeligheid voor Alzheimer langer gezond? Zet ze van jongs af aan op een ‘Mediterraan’ dieet met onder andere veel vitaminen en onverzadigde vetzuren uit visolie en olijfolie. Muizen met een Mediterraan dieet zijn op de leeftijd van een jaar minder angstig en onrustig dan diezelfde muizen die een ‘Westers’ dieet krijgen. Hun hersenen zijn ook beter doorbloed en bevatten minder van het giftige eiwit amyloid. Dit blijkt uit promotieonderzoek van Diane Jansen en Valerio Zerbi van het Radboudumc, die hun resultaten ook presenteren op 9 december tijdens het symposium Role of nutrition in cognition; impact on brain structure and function.
In 2010 leden ongeveer 36 miljoen mensen wereldwijd aan Alzheimer; in 2050 zijn het er, als de stijgende trend zich doorzet, zo’n 115 miljoen. Belangrijk is dus het zoeken naar leefstijlen die de kans erop verminderen. ‘En gezonde voeding kan echt verschil maken’, zegt onderzoeksleider Amanda Kiliaan van de afdeling Anatomie. ‘Daar moet je dan liefst al voor de middelbare leeftijd mee beginnen.’
Meerdere epidemiologische onderzoeken tonen aan dat mensen die een Westers dieet volgen, met veel verzadigde vetzuren zoals cholesterol, een grotere kans hebben op beschadigingen aan de bloedvaten en daarmee ook op Alzheimer. En ook, dat een Mediterraan dieet rijk aan visolie (omega-3-vetzuren), vitamines en anti-oxidanten het risico op hart- en vaatziekten en Alzheimer vermindert. Met dit Nijmeegse onderzoek is nu aangetoond dat, althans bij genetisch gemodificeerde muizen, een alternatief voedingspatroon een fors verschil kan maken in zowel het gedrag als in de hersenen.
Verloren hersencellen
Twee promovendi – Valerio Zerbi en Diane Jansen – onderzochten drie typen muizen met ingebrachte genen die lijken op die van mensen die gevoelig zijn voor Alzheimer. Hieronder een ‘Alzheimermuis’, waarbij al vanaf vier maanden eiwitophopingen in de hersenen te zien zijn, die ook karakteristiek zijn voor patiënten met Alzheimer. En een muis die vanwege een afwijkend cholesterolmechanisme al jong beschadigde bloedvaatjes krijgt. De ene groep muizen kreeg na het spenen een controledieet met onder andere sojaolie; de ander groep een speciaal dieet met behalve veel vis- en olijfolie ook uridine monofosfaat (UMP). UMP is net als omega-3-vetzuur nodig voor de opbouw van de membranen van hersencellen. Op de leeftijd van 8, 12 en 15 maanden keken de onderzoekers naar het gedrag en legden ze de muizen in geavanceerde MRI apparaten. Ook bepaalden ze de concentraties van enkele stoffen, zoals omega-3-vetzuren, in de hersenen.
Wat bleek? In de hersenen van de Alzheimermuizen die op een controledieet waren groot gebracht, waren al na vijf tot acht maanden meerdere afwijkingen in de hersenen te zien. Deze muizen hadden dan, vaak nog voordat ze gedragsafwijkingen vertoonden, minder hersendoorbloeding. Ook de snelheid waarmee het bloed door de vaatjes liep was verminderd. De vaatjes waren minder soepel en er waren minder verbindingen tussen de hersencellen. Ook hadden ze veel hersencellen verloren.
Bescherming
De hersenen en het gedrag van de gezond gevoerde Alzheimermuizen vertoonden op alle onderzochte leeftijden minder afwijkingen. Muizen die naast visolie en uridinemonofosfaat ook nog vitamines, selenium, fosfolipiden en de voedingsstof choline kregen, vertoonden de minste afwijkingen. Ook ‘gewone’ controlemuizen die het gezonde dieet kregen scoorden beter: na een jaar hadden ze een betere doorbloeding in de hersenen en bewogen ze zich duidelijk vrijer (minder angstig) in een open veld.
‘We denken dat de voedingsstoffen op meerdere manieren bijdragen aan het gezonder houden van de hersenen bij deze muizen’, verklaart Amanda Kiliaan het effect. Zo leveren omega-3-vetzuren en UMP bouwstenen voor de membranen van hersencellen, waardoor de aanmaak van nieuwe zenuwcellen en verbindingen sneller kan gaan. En omega-3-vetzuren maken bijvoorbeeld ook de membranen vloeibaarder, waardoor bloedvaatjes flexibeler blijven en ook de prikkeloverdracht beter gaat. Tegelijkertijd kunnen de vitamines en antioxidanten beschermen tegen de oxidatie en daarmee tegen nog weer verdere afbraak van de hersenen.
Muis is geen mens
Muizenstudies leveren natuurlijk nog niet het bewijs dat zo’n gezonder dieet ook bij Alzheimer patiënten werkt. Maar de bevindingen bij Alzheimermuizen kunnen de studies bij patiënten wel verbeteren, stelt Kiliaan. ‘De gevonden effecten van diëten bij Alzheimerpatiënten zijn nog klein, maar wellicht omdat deze patiënten er zo laat mee zijn begonnen. Als mensen bij de eerste geheugenstoornissen overstappen of hun eetpatroon al ruim daarvoor aanpassen, heeft het misschien meer effect.’
Onderzoekers zullen het succesvolle muizendieet nu ook geven aan ouderen in de fase net vóór Alzheimer. Dit gebeurt binnen het Europees programma LipiDiDiet, waaraan Nutricia Research en zestien academische centra mee doen. Doel van LipiDiDiet is diëten ontwikkelen die de hersenen bij ouderen langer gezond houden.
Bron: Radboudumc